بیان‌پذیری عرفان؛ تقریر و ارزیابی ادله ناظر بر زبان، ادراک و کیفیات نفسانی

بیان‌ناپذیری عرفان، با مفهوم «استحاله به قالب لفظ درآمدنِ تجربه عرفانی»، یکی از مشخصه‌های شهود یا تجربه عرفانی تلقی شده است. وجود این خصیصه درباره تجربه عرفانی، به طیف وسیعی از استدلال‌ها مستند است که از آن جمله می‌توان به این استدلال‌ها اشاره کرد: نابینایی معنوی، مانعیت عقل، فروتربودن رتبه معانی موضوع‌له نسبت به معانی شهودی، مفهوم‌ناپذیری تجربه عرفانی، استحاله کلام حین وصال، انتقال‌ناپذیری وجودیِ احساس، عمق عاطفه و احساس در تجربه عرفانی. در بررسی این دلایل مشاهده می‌شود که برخی از آنها مبانی و مقدمات نادرستی دارند، یا نقض‌ها و اشکالاتی جدی بر آنها وارد است، یا درک درستی از مفهوم بیان‌ناپذیری در آنها وجود ندارد؛ ازاین‌رو یا دلایل، وافی به مقصود نیست یا نمی‌توان بیان‌ناپذیری مدنظر در این دلایل را «استحاله به لفظ درآمدنِ تجربه عرفانی» دانست؛ درنهایت باید چنین نتیجه گرفت که امکان بیان تجارب و شهودهای عرفانی منتفی نیست و اقامه استدلال به نفع بیان‌پذیری، راه غیرممکنی را نمی‌پیماید.